A Cruz de Santo André, orixe da moderna bandeira galega

St André é o Santo Patrón dos Pescadores e tamén o Santo Patrón de varios países, entre eles Escocia e Rusia, que utilizan a Cruz de St André en bandeiras (na Escocia como bandeira nacional, e na Rusia como enseña naval).

Na Galiza, Santo André é -despois de Santiago- o Santo máis popular do noso país con 72 parroquias galegas adicadas ao seu nome. De feito, ainda que Sant-Iago foi orixinalmente promovido como Santo Patrón da Galiza pola monarquía galega medieval, a nivel popular galego o culto a Santo André sempre permaneceu máis arraigado, como demostra a tradicional obriga espiritual de peregrinar ao santuario de St André ("A Santo André de Teixido, vai de morto quen non vai de vivo").

Orixe da bandeira galega moderna: a bandeira da provincia marítima da Coruña, oficializada no ano 1845. Ilustración da época, publicada no libro "El buque en la armada española". [Preme na imaxe para alargala] [Preme na imaxe para alargala] [Preme na imaxe para alargala] A cruz galega de St André (no círculo amarelo) ondeando en calidade de Bandeira Nacional Galega no mastro principal do Centro Galego de La Habana a finais do séc.XIX, cando os emigrantes adoptaron a bandeira marítima da Coruña como nova bandeira galega. As dúas imaxes anteriores pertencen a bonos de débeda pública cubana emitidos en 1925, que reutilizaron unha reproducción anterior do Centro Gallego feita a fins do séc.XIX. A ilustración orixinal, en cor, mostra con total claridade unha grande bandeira de cruz de St André en azul sobre campo branco ondeando no mastro principal do edificio. Estamos na procura desa ilustración orixinal. Se a consigues antes ca nós, envíanola por favor por email. Reminiscencia da antiga Cruz de Santo André no deporte galego Fundado no ano 1904, o Deportivo da Coruña incorporou ao seu uniforme oficial a banda azul sobre campo branco da bandeira naval, daquela promovida como nova bandeira galega. Un século despois, no ano 2005, a Selección Nacional Galega de fútbol vestía o seu actual uniforme oficial, tamén inspirado na banda azul sobre campo branco da orixinal bandeira naval e actual bandeira galega. [Preme na imaxe para alargala]

Cruz de St André na Bandeira Marítima da Coruña

No ano 1845, sendo daquela A Coruña a capital do Reino galego, adoptouse como bandeira da recentemente creada Provincia Marítima unha Cruz de St André azul sobre campo branco.

(Podes aprender máis sobre a historia das Provincias Marítimas no artigo sobre as bandeiras das administracións provinciais).

Esta enseña tivo unha repercusión fundamental na simboloxía galega moderna, pois esta bandeira acabaría convertíndose na actual bandeira galega.

Despois de tres Séculos Escuros, o Estado español abolía formalmente o Reino galego no ano 1833. Ao deixar de existir o Reino galego e as súas institucións, deixaron de verse en público os símbolos oficiais do Reino galego.

A finais do séc.XIX, a xente do común que emigraba ás Américas descoñecía a simboloxía histórica do Reino.

Esta ignorancia posibilitou que, sendo Coruña a daquela capital galega -e a Cruz de St André a bandeira que ondeaba nos seus barcos- os emigrantes comezaran a asociar esa bandeira coa Galiza e a utilizala como se fose a bandeira galega.

Así, a Cruz de St André apareceu ondeando como Bandeira da Galiza no mastro principal do Centro Galego de La Habana, como demostra unha ilustración de finais do séc.XIX.

A grande cantidade de emigrantes daquela residentes en La Habana, e o dinamismo económico e cultural da comunidade emigrante (con persoeiros como Curros Enríquez) en contraste coa depresión que nese tempo afectaba a Galiza, facilitaron que a comunidade emigrante convertise esta enseña como a nova bandeira galega.

Rusia interfire e a Cruz perde un dos seus brazos

A Cruz de St André tería sido a bandeira galega actual de non ser pola interferencia da Mariña do Imperio da Rusia, que pediu ás autoridades españolas que cambiasen a bandeira naval coruñesa (a Mariña Imperial Rusa tamén tiña como enseña unha Cruz de St André azul sobre fondo branco).

O goberno español colaborou coas demandas rusas e ordeou por Decreto a modificación da Cruz galega de St André no 22 Xuño 1891, mutilándolle un dos dous brazos da cruz, "para evitar las dificultades que puedan suscitarse, confundiendo la bandera del imperio ruso con la de la provincia marítima de La Coruña, se modifique esta última suprimiéndole una de las aspas, quedando por tanto reducida a una bandera blanca con faja diagonal azul (...) para evitar la confusión que se pueda dar entre la enseña del Imperio de Rusia y la de la provincia marítima de La Coruña".

A enseña da provincia marítima da Coruña consolídase como a nova bandeira galega

Impulsada como nova bandeira galega polos emigrantes, parte do nacente movimento Rexionalista comezou tamén a utilizar a modificada enseña da Provincia Marítima nos seus actos.

Mais este proceso de aceptación do novo símbolo non foi instantáneo nen consensuado, e tardou medio século en callar na sociedade.

A comezos do século XX, o arquiveiro da recentemente fundada Real Academia Galega, César Vaamonde Lores, denunciaba no Boletín da Academia que a símboloxía histórica galega estaba a ser "substituida pola da matrícula da Coruña, isto é, branca cunha banda azul. De xeito que esta bandeira, que non é outra que a que usa a Comandancia da Mariña do noso porto [A Coruña], e cuxa xurisdicción non vai alén dos límites da bahía, aparece agora adoptada como pabellón de toda a Galiza enteira".

Esta situación de confusión social sobre a bandeira tradicional galega ainda chegou ata os tempos anteriores ao I Estatuto, segundo escribiu Castelao en 1937: "Lémbrome de que nas longas discusións que na nosa Terra se promoveron encol da Bandeira tradicional da Galiza, ninguén acertou a demostrar cómo era e cáles eran as súas coores. Somentes os que calabamos sabiamos que a Bandeira tradicional da Galiza nin era branca coa cruz de Sant-Iago no centro nin era azul e branca".

A cuestión de fondo nesta confusión era que a abolición do Reino galego no ano 1833 deixara na sociedade un valeiro de símbolos, coñecimento, e publicidade da simboloxía oficial histórica galega.

A pesar do seu descoñecimento da simboloxía histórica do Reino, os galegos do exterior foron conscientes da necesidade de símbolos nacionais para representar a Galiza, e adoptaron inicialmente a bandeira coa Cruz de Santo André que eles viran ondeando nos barcos da Coruña, daquela capital galega.

Este novo símbolo, promovido activamente polos galegos do exterior, tardou case un século en callar socialmente como a moderna bandeira galega. Despois de ter estado prohibida durante a maior parte do século XX por dúas ditaduras españolas (Primo de Rivera, 1923-1930, e Franco, 1939-1975), a actual bandeira galega, outrora Cruz de Santo André, foi declarada oficialmente Bandeira da Galiza polo restaurado Parlamento galego no ano 1984.